Fenomen snu

Sen jest chyba najbardziej tajemniczym i interesującym stanem. Odgrywa podstawową rolę dla zdrowia psychicznego i fizycznego człowieka. Sen to nasza druga równoległa rze­czywistość. Jest on mistrzem symbolizmu, którego autorami jesteśmy my sami. W snach każdy z nas jest indywidualistą.

Nie ma tu najgorszych i najlepszych. Gdy śnimy tracimy całą kontrolę nad wszystkim. Nie panujemy nad swoimi myślami, słowami, gestami. W snach pojawiają się różne światy, niekiedy przerażające.

Jako pierwszy Zygmunt Freud ogłaszając swoje dzieło w 1899 r. poświęcone analizie snów, nadał rangę naukową napiętnowanej wcześniej interpretacji snów, spowodował także pojawienie się mnóstwa publikacji na ten temat.

Mowa marzenia sennego to zawoalowane tajemnicze znaki, które trzeba rozszyfrować, aby właściwie odczytać ich znaczenie. Biblia zaleca ażeby „nie wierzyć snom, albowiem one zwiodły wielu".

Natomiast Talmud głosi, że „niewyjaśniony sen jest jak nie przeczytany list". Przeżycia wewnętrzne przybierają we śnie kształt obrazów, przy czym śpiący przeżywa to co widzi i właściwie wtedy dowiaduje się o sobie i innych więcej aniżeli na jawie.

Treści większości snów nie moglibyśmy zaakceptować na jawie, dlatego zapominamy je, próbujemy wyrzucić z pamięci. Sen bowiem pokazuje nam najczęściej coś czego nie chcemy bądź nie potrafimy zrozumieć.

Mowa marzeń sennych jest uniwersalna. Podczas snu przeżywa się wszystko to czego w rzeczywistości robić nie wypada, co jest zabronione. Sen uwalnia od nacisku ze­wnętrznego, nikt nie musi przestrzegać norm społecznych. Zostaje uwolniona podświado­mość.

W morzu snów nie wszystkie zawierają głębsze znaczenie. Marzenie senne może być pewną próbą kompensacji życia emocjonalnego. Człowiek próbuje odnaleźć się w zawiło­ściach marzeń sennych i najczęściej gubi się. Sen może napawać trwogą albo wzniecać radość, wprowadzać w błogostan.

Analizując zjawisko snu można wyróżnić sny - życzenia i sny, które przynoszą spełnienie naszych marzeń, wizje lękowe i obrazy wywołujące niepo­kój.

Wszystkie one mogą być wywołane przez wewnętrzne bodźce zmysłowe, przez dobre albo złe samopoczucie fizyczne, przez tłumione przeżycia dnia albo konflikty wewnętrzne, mogą być echem urazów wczesnego dzieciństwa, a nawet niemowlęctwa, które wyłaniają się z podświadomości i objawiają się w postaci języka snu i jego symboliki.

Sen stanowi ogromną część naszego życia - przeciętnie 1/3

We śnie niczym w zwier­ciadle bytu człowieka ujawniają się jego nieznane cechy. Są jego częścią, lecz on ich nie zna. Śpiąc, nie może świadomie uzyskać wglądu we własną aktywność umysłową. We śnie można odnaleźć niezgłębione pokłady tajemnic osobowości każdego z nas. Zawierają się również siły uruchamiające świadome działanie.

Każdej nocy przepływają przez nas fale niedostrzegalnych zmian. Zaczynamy się wyco­fywać ze świata i powoli zapadać w sen. Oczy przestają widzieć, a umysł wypełnia się obra­zami.

Każdej nocy odbywa się długa podróż w górę i w dół po stopniach świadomości, lecz nigdy nie jest ona taka sama. Funkcje mózgu zmieniają się przy każdym spadku i wzniesie­niu, a śpiąca osoba pozostaje nieświadoma samej siebie.

U człowieka pozbawionego snu na kilka dni, występuje zespół zaburzeń, które potrafimy przewidzieć:

• w pracy jest nieuważny, może popełniać błędy, zdarza mu się zasypiać na krótkie chwile,
• może wykazywać pewną ociężałość oraz nadmierną wrażliwość na alkohol lub na temperaturę otoczenia,
• zmniejsza się powoli koncentracja,
• doznaje dziwnych wrażeń, pojawiają się iluzje wzrokowe, potem halucynacje, wreszcie przejściowe objawy psychoz.

Już po 48 godzinach czuwania znajdowano zmiany w procesach biochemicznych organi­zmu. Brak snu niewątpliwie może powodować trwałe uszkodzenie układu nerwowego. Zupełne odwrócenie rytmu dnia i nocy może poważnie szkodzić człowiekowi. Sen chroni komórki mózgowe przed wyczerpaniem.

Sen jest zmienionym stanem świadomości

W 1937 r., gdy opracowano technologię rejestrowania aktywności fal mózgowych tzw. elektroencefalogram ( EEG), rozpoczęły się badania. Odkryto, że fale mózgowe zmieniają swój kształt przy zasypianiu i cyklicznie podczas snu. W 1953 r. ustalono występowanie serii szybkich ruchów gałek ocznych tj. REM ( sen paradoksalny).

Podczas snu paradoksalnego występują marzenia senne ( żywe, często kolorowe, fantastyczne). Czas, w którym nie stwierdza się tych fal określa się jako NREM sen nieparadoksalny. Fazy snu tworzą ok. 100 minutowe cykle ( 90 min N REM i 10 min REM), które powtarzają się cztery do sześciu razy. Z każdym kolejnym cyklem wzrasta długość fazy REM, nawet do godziny.

Przy zasypianiu fale mózgowe zaczynają zwalniać tempo i rozluźniają się mięśnie. Faza NREM składa się z czterech stadiów. W pierwszej występują fale alfa o częstotliwości 3-7 Hz, W drugim pojawiają się fale delta o częstotli­wości 12 - 16 Hz i wrzeciona senne. W trzecim i czwartym wchodzi się w stan głębokiego odprężenia. Fale mózgowe zwalniają do l - 2 Hz, spada częstotliwość oddychania, akcja serca i temperatura ciała. Gałki oczne są spokojne, nieruchome, zamknięte. Potem następuje ok. 1,5 godziny od początku snu fizjologicznego burza odczuć i pojawiają się marzenia senne trwające od 5 - 10 minut. Ten paradoksalny stan nazywa się fazą REM. Fazę REM charakteryzują fale beta.

Aktywność bioelektryczna mózgu wzrasta, jest przyspieszona akcja serca i oddychanie. Podnosi się temperatura ciała i wydziela się hormon wzrostu w pewnym cyklu. Faza REM zajmuje ok. 25% całego snu. Jest bardzo ważna dla uczenia się, nastroju, wspomnień i poczucia wyspania. Działanie alkoholu, leków przeciwdepresyjnych tłumi sen REM.

U zdrowej dorosłej osoby wzorzec snu zaczyna faza NREM. Po upływie 90 min. Nastę­puje sen REM i te dwie fazy zmieniają się kolejno. Wzorzec snu zmienia się w ciągu życia. Niemowlęta przesypiają ok.16 godz., młode osoby ok. 8 godz. Istnieje ewolucyjna i biolo­giczna potrzeba snu. Główne funkcje to konwersacja i regeneracja. Sen i marzenia senne pozwalają oczyścić nagromadzone w ciągu dnia informacja i wspomnienia.

Spora część ludzi cierpi na zaburzenia snu. Niektóre mają podłoże biologiczne, inne psychologiczne. Są to:

• Bezsenność chroniczny brak zadawalającego snu, problemy z zasypianiem, przebudzanie się i wczesne wybudzanie.
• Narkolepsja to okresowy przymus spania podczas dnia, nagłe zasypianie i przechodzenie od razu do fazy REM sprawia wrażenie halucynacji
• Bezdech w czasie snu osoba przestaje oddychać podczas snu, zaczynają się wtedy wy­dzielać hormony alarmujące i prowadzą do wybudzenia (nawet setki razy podczas trwania snu)
• Senność w ciągu dnia pojawia się mimo zapewnienia sobie większej ilości snu. Spada przy tym sprawność fizyczna i obniża się samopoczucie psychiczne.
• Lunatyzm somnabulizm, wykonywanie przez sen różnych czynności z otwartymi oczyma, nawet do 30 min. Po przebudzeniu nic się nie pamięta.
• Chrapanie początkowo podczas spania na wznak, potem w każdej pozycji.

Marzenie senne głównie wiąże się z fazą REM, chociaż też epizodycznie mogą pojawiać się w fazie NREM (w godzinach porannych).

Nie można zapomnieć, że świat snu kobiet różni się od świata snu mężczyzn

Niektóre sny mają wyłącznie kobiety, nie można stwierdzić ich istnienia u mężczyzn. Sny kolorowe są fenomenem u kobiet. Naukowcy tłumaczą to tym, iż płeć żeńska odznacza się wyższym stopniem uwrażliwienia na barwy.

Fantazja i uczuciowość kobiet sprawia, że w ich snach dominują rozmowy, emocje, intymne sceny. Sny mężczyzn są bardziej aktywne, pojawia się więcej bójek, podróży, seksu. Kobiety śnią częściej i intensywniej, a ich wizje są ciekawsze i pod wieloma względami bardziej wymyślne niż u mężczyzn.

Katedra i I Klinika Chorób Psychicznych i Zaburzeń Nerwicowych
Akademii Medycznej w Gdańsku
Piotr Pankiewicz, Janusz Szeluga, Danuta Szemrowicz