Grzybica (mikoza - od gr. mýkes grzyb) jest chorobą zakaźną, wywołaną miejscowym lub ogólnym zakażeniem grzybami chorobotwórczymi. W medycynie wyróżnia się grzybice powierzchowne (skóry, paznokci, stóp) i głębokie (narządowe). Grzybica jest jednym z najbardziej uporczywych i przewlekłych schorzeń dermatologicznych. Nie leczona może doprowadzić do zeszpecenia skóry, utraty paznokci czy włosów.
Grzybica stóp - powracające zagrożenie
Do najbardziej rozpowszechnionych postaci grzybicy należy grzybica stóp - w Polsce choruje na nią 26% społeczeństwa. Schorzenie to wywoływane jest przez chorobotwórcze grzyby - dermatofity (grzyby skórne). Grzybica stóp występuje na jednej lub obu stopach, najczęściej pomiędzy palcami. Pojawia się także na podeszwowym sklepieniu stopy (podbiciu).
Gdy grzyby trafią na sprzyjające warunki, wnikają najpierw między palce. Początkowo pojawia się tam zaczerwienienie, z czasem delikatna skóra maceruje się (od łac. macerare - zmiękczyć), zaczyna swędzieć, piec i łuszczyć się. Na podeszwie tworzą się białe pęcherze, które po pęknięciu ukazują wrażliwą, czerwoną skórę. Do szybkiego wzrostu ognisk chorobowych przyczynia się między innymi ciepłota i wilgoć powstające w nie przepuszczających powietrza butach. Drapanie swędzących miejsc może dodatkowo rozprzestrzenić grzyby i doprowadzić do wtórnego zakażenia bakteriami. Zmiany na skórze stają się wówczas silniejsze i towarzyszy im nieprzyjemny zapach stóp.
Niebezpieczeństwo zakażenia grzybicą wzrasta latem. Upalne dni sprzyjają rozwojowi dermatofitów, które do życia potrzebują ciepłego i wilgotnego środowiska oraz keratyny - składnika naszych włosów, skóry i paznokci. Należy zwrócić zatem uwagę, gdy skóra stóp swędzi, łuszczy się i piecze, a przestrzenie między palcami są zaczerwienione - to może być grzybica.
W przypadku długo utrzymującej się grzybicy stóp może dochodzić do zakażenia paznokci (grzybica na powierzchni lub pod płytką paznokciową). Paznokcie stają się pogrubiałe, matowe, pod wolnym ich brzegiem dochodzi do nagromadzenia mas rogowych. Następuje rozwarstwienie płytki paznokciowej i paznokieć może zostać zniszczony.
Zarazić się grzybicą jest bardzo łatwo. Źródłem chorobotwórczych dermatofitów może być drewniana kratka pod prysznicem na kempingu czy basenie, podest w saunie, źle wysterylizowane narzędzia u pedikiurzystki, wykładzina w hotelu, chore zwierzę czy kapcie dla gości u znajomych. Zarazić się możemy również przez używanie wspólnych ręczników czy gąbek z osobami zakażonymi, przymierzanie butów w sklepie, noszenie cudzego obuwia czy skarpetek. Leczenie grzybicy należy rozpocząć jak najwcześniej - choroba z czasem nasila się i wymaga wtedy wielomiesięcznej, skomplikowanej w leczeniu, kosztownej terapii.
Jeżeli grzybica nie jest właściwie leczona to, w sprzyjających warunkach - pomimo początkowego wrażenia wyleczenia - powraca. Chory często sądzi, że jest to nowa infekcja. Nic bardziej mylnego, jest to ta sama choroba, które nie została całkowicie wyleczona. Dlatego tak ważne jest, aby stosować preparaty, które zabijają grzyby, a nie jedynie usuwają wywołane przez nie objawy. Nowoczesne, grzybobójcze leki pozwalają pozbyć się grzybicy skutecznie, a dodatkowo - u większości pacjentów -zapewniają ochronę skórze, nawet po zakończeniu kuracji.
Grzybica może zaatakować całe rodziny. Chorują na nią ludzie starsi, dzieci często wracają z grzybicą z kolonii, zarażają się nią osoby uprawiające sport, uczęszczające do fitness klubów i pływalni. Choroba jest wśród sportowców tak popularna, że utworzono dla niej termin stopa sportowca (ang. athlete’s foot), często używany zamienne jako stopa atlety.
Jak rozpoznać grzybicę stóp?
Wbrew powszechnemu przekonaniu wcale nie trzeba być zagorzałym przeciwnikiem mydła, żeby nabawić się grzybicy. Czasem wystarczy drobna nieuwaga. Niestety, jej skutki trwają długo - grzybica niełatwo ustępuje, a co gorsza, lubi nawracać.
Zakażenie grzybicze stopy rozpoznajemy po wykwitach w postaci pęcherzyków, strupów i grudek, które zajmują najczęściej przyśrodkowe brzegi podeszwy oraz trzecią i czwartą przestrzeń międzypalcową. Pierwszymi objawami choroby jest złuszczanie i pękanie naskórka w przestrzeniach międzypalcowych stóp. Jeśli występuje swędzenie stóp, należy sprawdzić, czy w pod palcami nie występują białe pęcherze i zaczerwienienia skóry. Naskórek rozmięka, ulega maceracji i złuszcza się płatami. Zmiany te występują niekiedy krótkotrwale i mogą być lekceważone. Zmiany chorobowe występują najczęściej pomiędzy IV-V i III-IV palcem nogi.
Jak może dojść do zakażenia?
Grzybica stóp jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez różne gatunki grzybów. Można się nią zarazić przez kontakt z zarodnikami grzybów, które znajdują się wszędzie - w sierści zwierząt, na powierzchniach pokrytych wszelkiego rodzaju wykładzinami, w meblach, w glebie, w wodzie oraz na skórze i błonach śluzowych. Do najbardziej ryzykownych miejsc, w których można zarazić się grzybicą należą baseny, gabinety kosmetyczne, kluby sportowe i niektóre zakłady pracy. Zarazić się można drogą bezpośredniego kontaktu z osobą chorą na grzybicę lub drogą kontaktu pośredniego, najczęściej przez:
- używanie wspólnych z osobą chorą na grzybicę zakażonych przedmiotów, np. ręczników, gąbek, bielizny pościelowej, części garderoby i obuwia,
- noszenie nieprzewiewnego i ciasnego obuwia, skarpetek z tworzywa sztucznego,
- korzystanie z publicznych basenów, kąpielisk, natrysków, saun i siłowni,
- chodzenie boso po mokrych posadzkach i publicznych plażach,
- wykonanie nie sterylnymi narzędziami manicure, pedicure i zabiegów fryzjerskich,
- kontakt ze zwierzęciem chorym na grzybicę.
Należy podkreślić, że grzybica nie musi być związana z brudem, a wręcz przeciwnie - zbyt częste stosowanie mydeł może osłabiać naturalne bariery ochronne skóry przed inwazją grzybów. Ryzyko zarażenia się grzybicą rośnie znacznie, gdy zakażony jest już jeden z domowników i korzysta ze wspólnych przedmiotów codziennego użytku, np. ręczników i kapci.
Nie wszyscy oczywiście i nie zawsze w równym stopniu zapadają na grzybicę. Istnieje szereg czynników predysponujących do zakażeń grzybiczych. Ryzyko zachorowania zwiększa się przez nadmierną potliwość stóp czy używanie zbyt silnie alkalicznych mydeł. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi zakażeń grzybiczych są między innymi: zaburzenia odporności, cukrzyca, ciąża, antybiotykoterapia, sterydoterapia, zaburzenia ukrwienia skóry, częste urazy czy nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny.
Jak zapobiegać?
Grzybica często trwa latami, dlatego dużo łatwiej jej zapobiegać, niż ją później leczyć. Profilaktyka grzybicy stóp polega przede wszystkim na przestrzeganiu odpowiednich zaleceń. By nie dopuścić do zakażenia warto wiedzieć o kilku profilaktycznych zabiegach:
- pamiętać o higienie i nawilżaniu skóry nóg,
- zawsze po kąpieli dokładnie wycierać stopy i przestrzenie między palcami,
- często zmieniać skarpety - szczególnie latem - oraz nie chodzić długo w przemoczonych butach,
- unikać obuwia gumowego i skarpet z tworzyw sztucznych, latem nosić przewiewne i lekkie sandały,
- w miejscach publicznych (basen, pensjonat, sauna) pamiętać o klapkach,
- stosować zasypki i pudry przeciwgrzybicze na stopy, jak i do środka obuwia,
- nie pożyczać nożyczek lub cążek do paznokci.
Stopy nie wyleczą się same...
Grzybica była plagą amerykańskich żołnierzy w Wietnamie - ciepły, wilgotny klimat sprzyjał chorobom stóp. W wyposażeniu każdego żołnierza była zasypka przeciwgrzybiczna do stóp. Najważniejsza rada znajdowała się jednak w instrukcji dołączonej do jungli - butów używanych przez Amerykanów. Napisano tam, aby zmieniać skarpetki przynajmniej raz dziennie.
Grzybicy nie należy się wstydzić, lecz szybko ją wyleczyć. Przede wszystkim choroba musi zostać prawidłowo rozpoznana, a pacjent powinien zaopatrzyć się w dobry preparat przeciwgrzybiczy. Lek, aby odniósł swój efekt, musi być poprawnie stosowany. Pamiętać należy o tym, aby ograniczyć czynniki predysponujące oraz przestrzegać zasad profilaktyki poleczeniowej. Na wyleczone stopy nie wolno zakładać starych butów, skarpet czy pończoch, w których z pewnością miały szanse przetrwać zarodniki. Lepiej je wyrzucić albo przynajmniej porządnie zdezynfekować.
Według specjalistów Polska zajmuje 4 miejsce w Europie (po Rosji, Czechach i Węgrzech) pod względem występowania zakażeń grzybiczych2. W społeczeństwie polskim pokutuje postrzeganie grzybicy jako choroby powstającej w wyniku zaniedbania i brudu. Polacy nie do końca potrafią zidentyfikować sposoby zarażenia się tą chorobą oraz mają poczucie niesprawiedliwości, dlaczego choroba dotknęła właśnie ich. Grzybica znacznie obniża jakość życia, gdyż z powodu bólu trudno jest chodzić czy wykonywać nawet proste prace domowe.
Grzybica jest w Polsce postrzegana jako choroba wstydliwa, męcząca i trudna do skutecznego wyleczenia drogą kilkutygodniowej kuracji. Chorzy powinni zdawać sobie sprawę, że im wcześniej wykryjemy chorobę, ym pewniej i taniej ją wyleczymy. Niezaprzeczalnie należy pamiętać, że grzybica musi zostać wyleczona skutecznie, aby uniknąć przykrych powrotów choroby.