O zdrowiu

Stres i zaburzenia psychiczne

Stres i zaburzenia psychiczne

Zaburzenie psychiczne jest częściowo powodowane przez stresujące wydarzenia w życiu człowieka. Częściowo, ponieważ większość ludzi nie popada w chorobę psychiczną, z powodu żałoby lub utraty pracy, stają się takimi jedynie ci, którzy są na to podatni.

 

Wagę różnych wydarzeń stresujących można ocenić prosząc ludzi o określenie ważności różnych wydarzeń. Niektóre z nich, ustalone przez Paykela, McGuinessa i Gomeza, na brytyjskiej próbie przedstawiamy poniżej. Te sytuacje stresowe najmocniej wpływają na ludzką psychikę:

  • śmierć dziecka
  •  śmierć współmałżonka
  •  pobyt w więzieniu
  •  poważne kłopoty finansowe
  • niewierność współmałżonka
  • rozwód
  • zwolnienie z pracy
  • brak pracy przez jeden miesiąc
  • poważna choroba somatyczna (związana z pobytem w szpitalu lub miesięczną niezdolnością do pracy)
  • niezdanie ważnego egzaminu
  • rozpoczęcie przygody pozamałżeńskiej
  • narastające nieporozumienia ze stałym członkiem rodziny (np. dziećmi)
  • narastające nieporozumienia z szefem i współpracownikami
  • przeniesienie się do innego kraju
  • przejście na emeryturę
  • opuszczenie domu przez dziecko
  • oczekiwana ciąża

Śmierć współmałżonka jest przypuszczalnie najbardziej stresującym wydarzeniem w życiu, choć statystyka przyjęć do szpitali psychiatrycznych sugeruje, że gorszy jest rozwód.

W badaniach stwierdzono, że powtarzające się codziennie „niedogodności" mogą być równie szkodliwe jak jedno duże - na przykład, problemy finansowe, kłopoty mieszkaniowe, pijany mąż lub kilkoro małych dzieci w domu. Różne rodzaje stresu prowadzą do różnych rodzajów zaburzeń. Żałoba i inne rodzaje straty więzi społecznych prowadzą najczęściej do depresji, choć także i do innych zaburzeń. Z drugiej strony, niebezpieczeństwo, groźba i przeciążenie pracą wywołują lęk. Ustawiczny stres tego rodzaju u kontrolerów ruchu powietrznego może prowadzić do wrzodów układu trawiennego.

Głównym źródłem stresu jest konflikt międzosobowy, a nasilające się kłótnie małżeńskie są najczęstszą zmianą w życiu, o której mówią kobiety w depresji. W małżeństwie jest więcej konfliktów niż w jakimkolwiek innym rodzaju związków międzyludzkich (choć także więcej nagród). Również praca może być istotnym źródłem stresu (podobnie jak i zadowolenia). Przeciążenie pracą i jej powtarzalność, odpowiedzialność za innych, publiczne działania, rywalizacja i konflikt są niektórymi z ważniejszych źródeł stresu związanego z pracą i prowadzą raczej do lęku, objawów psychosomatycznych i wyczerpania niż depresji. Lekarze, pielęgniarki i pracownicy społeczni mogą cierpieć z powodu „wypalenia", gdy ich klienci doznają frustracji i emocjonalnego wyczerpania. Doświadczenia wojenne doprowadziły do powstania wielu rodzajów „nerwic wojennych" u tych, którzy zbyt długo znajdowali się w akcji, i mogą przybierać kilka dziwacznych form: rozmowy z nieżyjącymi towarzyszami, woskowaty bezruch, nadmierna nerwowość, zablokowania i powracające koszmary senne. Większość z tych chorych wraca do siebie po zabraniu z pola bitwy i wypoczynku, lecz niektórzy z nich pozostają ustawicznie chorzy.

Należy podkreślić, że większość ludzi nie załamuje się po doznaniu stresu. W rzeczywistości większość ludzi potrzebuje określonego poziomu pobudzenia (a zatem i stresu) w pracy i w czasie wypoczynku. Kierowcy rajdowi i członkowie SAS nie byliby prawdopodobnie zadowoleni z pracy w muzeum lub bibliotece (najmniej stresująca praca) lub decydując się na grę w kręgle po pracy. Musi istnieć pewna zgodność między osobowością a poziomem stresu.

Stres wzmaga prawdopodobieństwo zaburzeń psychicznych, lecz oddziaływania stresu mogą zostać zmniejszone lub zniesione dzięki wsparciu społecznemu. Przez społeczne wsparcie jest rozumiana dostępność rodziny, przyjaciół i innych ludzi, którzy mogą zapewnić różnego rodzaju pomoc. A oto główne rodzaje pomocy:

  • miłość, szacunek lub akceptacja społeczna
  • możliwość omawiania problemów osobistych i emocjonalnych
  • towarzyszenie, po prostu robienie rzeczy razem
  • konkretna pomoc, obejmująca pomoc finansową i dostarczanie informacji

Istnieją dość silne różnice między płciami w odniesieniu do korzyści uzyskiwanych z takiego wsparcia społecznego. Kobiety mają bardziej intymne związki, zarówno z rodziną, jak i przyjaciółmi, są bardziej zadowolone z takiej intymności niż mężczyźni i więcej korzystają ze wsparcia społecznego. Kobiety również dostarczają więcej wsparcia społecznego, tak że w małżeństwie więcej korzysta mężczyzna, ponieważ żony są lepszymi powiernikami i przychylnymi słuchaczami.

Podatność na stres

Większość ludzi, którzy cierpią z powodu stresu, nie staje się chorymi psychicznie; jedynie niektóre osoby są nań podatne. Wyjątkiem są pewne bardzo poważne stresy, na przykład w czasie wojny, które prawie każdego mogą załamać.

Przeciwieństwem podatności jest odporność, a jednym z jej predyktorów są „aktywa" czy zasoby, które jednostka może przywołać. Luborsky, Todd i Kather opracowali pomiar takich aktywów, które obejmują wykształcenie, zawód, zdrowie (np. niepalenie papierosów), status ekonomiczny (w tym m.in.: posiadanie domu lub samochodu), związki społeczne (przyjaciele, małżeństwo itp.) i pozytywne wczesne więzi z rodzicami.

Inne źródła odporności i podatności tkwią w osobowości. Neurotyzm jest ogólnym wymiarem emocjonalności i negatywnych odczuć. Osoby mające w tym wymiarze wysokie wyniki znacznie łatwiej się dezorganizują, są skłonne do lęku, depresji i cierpią z powodu wielu niniejszych kłopotów ze zdrowiem, takich jak bóle głowy. Jest to wskaźnik depresji czy innych zaburzeń będących konsekwencją stresu.