Ludzie potępiają innych ludzi, takich, których nigdy nie spotkali ani nie znają nawet z imienia. Jakie są powody tej zadziwiającej skłonności do uprzedzeń, stanowiących pewien szczególnie kłopotliwy rodzaj postaw.
Uprzedzenie jest postawą wobec grupy społecznej prowadzącą do negatywnego oceniania pojedynczych osób. Na poziomie poznawczym uprzedzenie wiąże się z oczekiwaniem, że członkowie danej grupy kiepsko sobie radzą, powiedzmy, z pracą zawodową albo mają skłonność do kryminalnych postępków. Na poziomie emocjonalnym uprzedzenia wiążą się z takimi negatywnymi uczuciami, jak niechęć czy nienawiść. Na poziomie zachowania zaś wiążą się z unikaniem, agresją i dyskryminacją.
Dyskryminacja
Jednym z negatywnych zachowań wynikających z uprzedzeń jest dyskryminacja. Przedmiotem dyskryminacji bywa wiele grup społecznych - kobiety, homoseksualiści, ludzie starsi lub o odmiennym niż większość pochodzeniu etnicznym (żydowskim, afrykańskim, azjatyckim itd.).
Dyskryminacja może przybierać wiele postaci, jak odmowa przyjęcia do pracy albo wynajęcia mieszkania czy wykluczenie z udziału w głosowaniu.
Stereotypy
Czy Żydzi są sprytni i ambitni? Czy Murzyni są przesądni i muzykalni? Czy geje i lesbijki nie nadają się do służby wojskowej? Tego rodzaju opinie są wyrazem stereotypów - uprzedzeń w stosunku do różnych grup społecznych prowadzących do tendencyjnego postrzegania jednostek pochodzących z tych grup.
Rozpowszechnione są też stereotypy dotyczące urody, czyli atrakcyjności fizycznej. Z grubsza rzecz biorąc, ulegamy złudzeniu, że to, co piękne, jest też i dobre. Oczekujemy, że osoby atrakcyjne okażą się życzliwe, towarzyskie, mile, inteligentne, zdrowe psychiczne, przekonujące, że osiągną powodzenie w małżeństwie i pracy zawodowej. Atrakcyjność fizyczna jest związana z popularnością, umiejętnościami społecznymi i bogatszymi doświadczeniami seksualnymi.
Osoby atrakcyjne są też rzadziej obciążane winą w wypadku podejrzenia o przestępstwo podczas procesów sądowych zarówno rzeczywistych, jak i symulowanych. Jeżeli zaś zostaną uznane za winne, to otrzymują niższe wyroki. Być może zakładamy, że osoby atrakcyjne mają mniej powodów, by uciekać się do osiągania swoich celów na drodze nagannych postępków. Jeżeli zaś nawet wejdą na złą drogę to - zdajemy się sądzić – szybciej z niej powrócą na łono cnoty.
Źródła uprzedzeń
Uprzedzenia mają wiele różnych źródeł. Oto niektóre z nich:
1. Odmienność
Mamy skłonność do lubienia osób podobnych do nas samych. Oceniamy innych w zależności od tego, czy wierzą w to samo, co my. Osoby o odmiennej religii i rasie często mają też różne poglądy na wiele spraw. Tak więc, nawet gdy członkowie różnych grup społecznych podzielają pewne wartości, mają skłonność do zakładania, że tak nie jest (wierzą, że „tamci są inni niż my").
2. Konflikt społeczny
Grupy odmiennych ras czy religii często mają za sobą długą historię konfliktów społecznych lub ekonomicznych. Na przykład na południu Stanów Zjednoczonych biali i Afroamerykanie przez długi czas rywalizowali o pracę, co może być jedną z przyczyn negatywnych postaw, prowadzących nawet do linczów.
3. Uczenie się od innych
Dzieci przejmują pewne postawy od innych, zwłaszcza od własnych rodziców. Dzieci naśladują rodziców, ci zaś nagradzają je za to. W ten sposób uprzedzenia mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie.
4. Procesy przetwarzania informacji
Jedna z poznawczych koncepcji uprzedzeń zakłada, że działają one na podobieństwo filtra, poprzez który postrzegamy świat. Uprzedzenie jest pewnym sposobem postrzegania świata społecznego. Łatwiej zauważyć i zapamiętać zachowania innych zgodne z naszymi uprzedzeniami, niż dokonać przekształcenia tych ostatnich. Jeżeli uważasz, że Niemcy są hałaśliwi, łatwiej sobie przypomnisz sytuację, w której jakiś Niemiec głośno mówił na ulicy, niż kiedy zachowywał się spokojnie.
5. Kategoryzacje społeczne
Inna koncepcja poznawcza koncentruje się na naszej skłonności do podziału świata społecznego na kategorie „my" i „oni", swoich i obcych. Swoich postrzegamy zwykle pozytywniej niż obcych. Co więcej, mamy też skłonność zakładać, że „oni" są wszyscy jednakowi, podczas gdy „swoi" są bardziej zróżnicowani. Złudzenie to jest podtrzymywane wskutek nielicznych kontaktów z członkami obcych grup (a licznych - z członkami grupy własnej).
Ofiary uprzedzeń
Paradoksalnie ludzie będący przedmiotem uprzedzeń sami stają się uprzedzeni wobec innych, pragnąc dowieść własnej wyższości nad jakimiś innymi grupami społecznymi czy etnicznymi. Na przykład niektórzy imigranci z Irlandii stanowiący przedmiot uprzedzeń Amerykanów pochodzenia brytyjskiego sami byli bardziej uprzedzeni do imigrantów z Polski i Włoch. Natomiast niektórzy Amerykanie o polskich czy włoskich korzeniach sami byli bardziej uprzedzeni w stosunku do Afroamerykanów. Wreszcie niektórzy Afroamerykanie byli bardziej uprzedzeni w stosunku do fali nowych imigrantów z Ameryki Łacińskiej i Azji. Jednak w wielu wypadkach doświadczenie bycia obiektem uprzedzeń tym bardziej skłoniło ludzi do walki z uprzedzeniami.
Jak widać uprzedzenia nie są ani niczym nowym, ani też odkrywczym. Nie da się ich także wyeliminować z życia człowieka. Warto jednak czasem zastanowić się nad tym co jest tego przyczyną i czy nasze własne uprzedzenia mają rzeczywiście mocne podstawy. To w istotny sposób może zweryfikować nasze spojrzenie na świat, sąsiadów i życie. Warto pomyśleć – to nie boli.