Coraz większa liczba osób skarży się na dokuczliwe objawy skórne po przebywaniu na słońcu. Czas wakacji może oznaczać początek mniej lub bardziej groźnych chorób przebiegających z nadwrażliwością na światło słoneczne. O nadwrażliwości na światło słoneczne mówimy wtedy, gdy u ludzi prowadzących normalny tryb życia dochodzi do wystąpienia objawów chorobowych lub ewentualnie zaostrzenia uprzednio istniejących objawów, pierwotnie niezwiązanych z działaniem słońca.
Nadwrażliwość uwarunkowana genetycznie
Występowanie tej grupy schorzeń uzależnione jest od zaburzenia podstawowych mechanizmów obronnych w obrębie skóry.
Jednym z najważniejszych mechanizmów chroniących nas przed słońcem jest melanina. Brak tego barwnika powoduje bardzo silną wrażliwość na promieniowanie ultrafioletowe, czego przykładem jest albinizm (bielactwo wrodzone). Albinosi wykazują wręcz dramatyczną wrażliwość na działanie słońca. Podobna nadwrażliwość występuje u osób z bielactwem nabytym.
Innym przykładem uwarunkowanej genetycznie wrażliwości słonecznej jest schorzenie o ciężkim przebiegu - xeroderma pigmentosum. U chorych osób od wczesnego dzieciństwa występują oparzenia słoneczne. Stan ten prowadzi do szybkiego rozwoju zmian barwnikowych: piegów, znamion barwnikowych, zmian przednowotworowych i wreszcie nowotworów. Schorzenie jest tak ciężkie, że do 40 roku życia przeżywa zaledwie 5 proc. pacjentów.
Fotodermatozy samoistne
Choroby skóry wywołane kontaktem ze słońcem należą do grupy tzw. fotodermatoz idiopatycznych. Mechanizm pojawienia się wrażliwości na ultrafiolet jest w tych przypadkach nie do końca wyjaśniony. Do grupy tych schorzeń należą:
- wielopostaciowe osutki świetlne - najczęstsza choroba z tej grupy. Badania ostatnich lat wykazały, że dotyczy ona ok. 10 proc. naszej populacji. Choroba charakteryzuje się występowaniem plam, grudek, pęcherzy na skórze pod wpływem słońca. Pojawieniu się tych zmian towarzyszy silny, uporczywy świąd. Zmiany występują najczęściej w okresie wiosenno-letnim. Pojawiają się w ciągu kilku, kilkudziesięciu godzin po ekspozycji na słońce.
- pokrzywka świetlna - schorzenie dość rzadkie; objawy skórne występują pod postacią bąbli, które pojawiają się po kilkunastu minutach po kontakcie ze słońcem.
Odczyny fototoksyczne i fotoalergiczne
Zaliczamy do nich wszelkie postacie nadwrażliwości na światło, będące wynikiem skojarzonego działania słońca i zewnątrzpochodnych substancji światłouwrażliwiających. Substancje te mogą być zawarte w lekach, kosmetykach, pożywieniu.
Przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry
Zespół zmian chorobowych klasyfikowanych pod tą nazwą występuje u ponad 90 proc. mężczyzn powyżej 60 r.ż. W chorobie tej obserwuje się przewlekłe zmiany zapalne skóry w okolicach odsłoniętych. Dodatkowym czynnikiem nasilającym uciążliwe objawy jest częste współistnienie u tych pacjentów alergii na metale, środki chemiczne, konserwanty i zapachy.
Porfirie i inne
Porfirie to grupa chorób, w których dochodzi do zaburzeń metabolizmu porfiryn, związków chemicznych występujących w większości komórek organizmów żywych. Niektóre choroby skórne zaostrzają się pod wpływem słońca, do najgroźniejszych z nich należy toczeń rumieniowaty.
Jak sobie radzić z nadwrażliwością
- Pamiętajmy, że przyjmowanie doustne dużej ilości środków chemicznych (np. barwniki, konserwanty) i leków oraz stosowanie na powierzchnię skóry substancji światłouczulających, takich jak leki czy kosmetyki zawierające substancje zapachowe, zioła, barwniki, sprzyja negatywnym skutkom promieniowania ultrafioletowego. Szczególnie niebezpieczne w takich przypadkach są leki obniżające ciśnienie krwi, antybiotyki, leki przeciwbólowe i antyarytmiczne.
- Jeśli pracujemy na działce i mamy kontakt z środkami chemicznymi, np. ochrony roślin, używajmy rękawic ochronnych. Zaraz po zakończonej pracy należy dokładnie umyć skórę w miejscach odsłoniętych (dłonie, twarz, szyja), także wtedy, gdy opryskiwanie roślin prowadzi nasz sąsiad.
- Podstawowym zaleceniem jest stosowanie preparatów światłoochronnych, tzw. filtrów. Wyróżniamy dwa rodzaje filtrów, zależnie od mechanizmu działania. Filtry tzw. fizyczne jedynie odbijają promienie słoneczne i mają małą siłę działania ochronnego. Należą do nich np. tlenek cynku, tlenek tytanu, krzemionka, kaolin. Drugie, tzw. filtry chemiczne, pochłaniają energię promieniowania i są bardzo wydajne. Pochłaniają nawet do 97 proc. promieniowania słonecznego.
Kremy ochronne
Każdy preparat kosmetyczny mający na celu ochronę skóry przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych musi posiadać odpowiednią "moc" ochrony. Siła działania osłonowego przed promieniowaniem typu UVB (wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej - Sun Protection Factor, SPF) waha się od 2 do 50. Wskaźnik ten określa, ile razy dłużej możemy przebywać bezpiecznie, czyli bez oparzenia skóry, na słońcu. Pierwsze oznaki oparzenia (tzw. rumień) pojawiają się na skórze po ok. 15 minutach. Stosując krem ochronny oznaczony SPF 15 teoretycznie możemy bezpiecznie (bez oparzenia) przebywać na słońcu 15 razy dłużej.
Stopień ochrony przed promieniowaniem UVA jest bardziej skomplikowany. Zdolność kosmetyku do ochrony skóry przed promieniowaniem UVA określa się za pomocą pomiaru wywołanej przez promieniowanie UVA opalenizny natychmiastowej (Immediate Pigmentation Darkening - IPD) lub trwałej (Persistent Pigmentation Darkening - PPD), uzyskanej po ekspozycji skóry zarówno bez ochrony, jak i z zastosowaniem filtrów. IPD obejmuje zakres wartości od 10 do 90, a PPD zakres 2-28. Im wskaźniki wyższe, tym lepsza ochrona przed UVA.
Jak określić swój fototyp?
Podstawą bezpiecznego korzystania z kąpieli słonecznych jest znajomość swojego fototypu skóry, ponieważ to na jego podstawie dobieramy odpowiednio wysoki filtr przeciwsłoneczny.
Punktem wyjścia jest reakcja skóry na 45-60-minutową ekspozycję na światło słoneczne w godzinach południowych w trakcie pierwszego opalania wczesnym latem.
Wyróżniamy VI fototypów skóry:
- zawsze pojawia się rumień, nigdy opalenizna; do tej grupy należą albinosi, rudowłosi, osoby z bardzo jasną skórą, niebieskimi oczami;
- zawsze rumień, niewielka opalenizna; do tej grupy należą osoby o jasnej skórze, blondyni, szatyni;
- niewielki rumień, silna opalenizna; szatyni, bruneci z jasnobrązową skórą, piwnymi oczami;
- nigdy rumień, silna opalenizna; karnacja skóry jest jasnobrązową, oczy ciemne, bruneci;
- dotyczy Arabów, Indian, ludzi mieszkających w strefie podzwrotnikowej;
- dotyczy osób rasy czarnej.
Osoba z fototypem I powinna stosować preparaty światłoochronne o SPF powyżej 25; z fototypem II - ochrona bliska maksymalnej, czyli SPF powyżej 20; III - powyżej 10; IV - powyżej 8.
Zasady stosowania preparatów ochronnych
Stosujemy je co najmniej 15-20 minut przed planowaną ekspozycją na słońce! A nie, jak to się często zdarza, dopiero na plaży. Po każdych 2-3 godzinach ciągłego przebywania na słońcu lub kąpieli w wodzie należy nanieść dodatkową, nową porcję kremu. Ilość użytego kremu powinna być jak największa. Krem powinien zawierać filtry chroniące nas zarówno przed UVB, jak i UVA.
O kremach
Zaczyna wzrastać liczba zachorowań na czerniaka wśród młodych osób. Dotychczas pacjenci byli najczęściej w wieku 40-50 lat. Teraz granica wieku zaczyna się powoli przesuwać w dół. Od 2-3 lat obserwujemy ponadto więcej zaawansowanych zmian skórnych.
Najbardziej niebezpieczne jest szybkie opalanie się po dłuższej przerwie i zbyt częste korzystanie z solarium. Nie było dotąd żadnego badania, które potwierdziłoby, że kremy z filtrem zabezpieczają przed powstawaniem czerniaka skóry. Przed rakami skóry i specyficznymi zmianami skóry - tak, ale nie przed czerniakiem.
Kremy pomagają zapobiec oparzeniom słonecznym, ale nie są niestety panaceum. Poza tym osoby, które używają kremów z filtrem, zazwyczaj przebywają na słońcu dłużej, a więc są narażone na pewną część widma promieniowania ultrafioletowego, która nie jest blokowana przez krem z filtrem.
Piękna opalenizna nie jest wyrazem zdrowia, lecz ostrzeżeniem organizmu: uwaga, pochłonąłeś już wystarczającą ilość promieniowania ultrafioletowego. Oparzenie skóry to już ostry dzwonek: za dużo tego promieniowania!
W Stanach Zjednoczonych w 2005 r. po raz pierwszy odnotowano zmniejszenie zgonów kobiet z powodu czerniaka. To efekt tego, że kobiety dokładnie się obserwują i częściej badają. Dlatego wszyscy, którzy nadużywają kąpieli słonecznych czy opalania w solariach, powinni regularnie odwiedzać dermatologa lub onkologa, który dermatoskopem zbada każde znamię.
Źródło: PulsMedycyny