Nietypowe zachowania seksualne to typy aktywności seksualnej dominującej u danej osoby, będącej główną drogą osiągania satysfakcji seksualnej, w populacji natomiast występujące w statystycznej mniejszości. W przeszłości były one przez medycynę Zachodu traktowane jako dewiacyjne, obecnie w większości nowych klasyfikacji zaburzeń seksualnych zostały wyodrębnione w oddzielną grupę.
W porównaniu z zaburzeniami potrzeb, przebiegu współżycia czy orgazmu są one rzadziej spotykane, ale w porównaniu z dewiacjami seksualnymi występują o wiele częściej. W seksuologii oceniane są kontrowersyjnie (poza gwałtem i kazirodztwem jako należącymi do zachowań przestępczych). Zauważa się też stopniowy wzrost ich upowszechnienia.
Analizm
Analizm polega na osiąganiu orgazmu, satysfakcji seksualnej przez kontakty doodbytnicze. Należy różnicować go z pobudzaniem analnym, np. w przypadku kobiet z bardzo luźną, szeroką pochwą partner palcem drażni pochwę od strony odbytu w trakcie stosunku seksualnego.
Analizm najczęściej polega na doodbytniczych kontaktach seksualnych w związkach hetero- i homoseksualnych, rzadziej natomiast jest spotykany jako forma masturbacji.
Porównując dane raportów socjoseksuologicznych od czasu ukazania się słynnego raportu Kinseya, można zauważyć systematyczny wzrost popularności tej metody współżycia. Kontakty analne występują u 50% homoseksualistów, a blisko 50% kobiet miało tego typu doświadczenie w swoim życiu seksualnym (w tym 30% w formie stosunku doodbytniczego, a 30% w formie drażnienia palcem przez partnera). W badaniach kontakty analne ujawniło: 3,6% pacjentów uzależnionych od alkoholu i 20,9% ich żon, około 20% narkomanów i 33% ich partnerek oraz 5% partnerów z grupy kontrolnej. W badaniach tych pojęcie analizmu było ograniczone do stosunków doodbytniczych.
Kontakty analne najczęściej są prowokowane przez następujące przyczyny:
- fiksacja analna (uwarunkowania psychiczne z wczesnego dzieciństwa),
- tendencje homo- i biseksualne,
- potrzeba eskalacji bodźców seksualnych w celu osiągnięcia podniecenia,
- zastępcza forma realizacji potrzeb seksualnych,
- uzupełnienie form współżycia w przypadku nieprzystosowania seksualnego,
- konformizm i naśladownictwo określonej mody,
- metoda zapobiegania ciąży.
Analizm jako podstawowa forma osiągania orgazmu i satysfakcji seksualnej częściej występuje w związkach homoseksualnych. Rozpowszechnienie analizmu na Zachodzie obecnie ujawnia tendencje spadkowe, albowiem w wyniku ujawnienia AIDS oraz wielu infekcji wywoływanych przez szczepy bakteryjne z okolic odbytu na narządach płciowych mężczyzn zainteresowanie tą formą współżycia zmalało.
Autoerotyzm patologiczny
Autoerotyzm jest to pobudzanie seksualne, bez uczestnictwa drugiej osoby, prowadzące do satysfakcji seksualnej. W tym znaczeniu byłby on zatem synonimem masturbacji (samogwałtu, ipsacji, onanizmu). Autoerotyzm patologiczny jest jednak kategorią jakościowo inną; jest to dominująca droga osiągania orgazmu przez daną osobę, wyzwalająca uzależnienie od bodźca (np. wody, narzędzia) i przymus określonej częstotliwości (natręctwo).
Autoerotyzm anankastyczny polega na nawykowym, przymusowym samopobudzaniu seksualnym, często bez wystąpienia potrzeby seksualnej. Jest jednym z objawów nerwicy natręctw, rzadziej jest objawem chorób psychicznych bądź niedorozwoju umysłowego. W skrajnych przypadkach samopobudzanie w ciągu doby może być wielokrotne i trwa przez miesiące, a nawet lata. Mechanizm nerwicowy polega na rozładowywaniu wewnętrznego napięcia przez zachowania seksualne, zatem orgazm jest jakby "lekiem" o działaniu uspokajającym.
Zespół Havelock - Ellisa polega na osiąganiu orgazmu przez kobiety w wyniku działania strumienia wody (np. prysznic). Jest to stosunkowo często spotykana u kobiet forma masturbacji, ale prowadzi do uwarunkowań na określony typ bodźca, jakim jest strumień wody, co wiąże się później z trudnościami w osiąganiu orgazmu przy pobudzaniu przez partnera.
Autoerotyzm trwale zastępczy polega na tym, iż orgazm można osiągnąć jedynie przez samopobudzanie i ta forma aktywności seksualnej jest bardziej skuteczna w osiąganiu satysfakcji seksualnej niż kontakt z partnerem. Często taka osoba nie ma kontaktów z partnerami lub są one sporadyczne. Autoerotyzm ten najczęściej rozwija się w wyniku uwarunkowania na często powtarzane samopobudzanie, w którym są stosowane określone bodźce, np. narzędzia, lustra, pornografia, rytuały itp. Zatem zarówno ilościowa, jak i jakościowa forma samopobudzania stały się dominującymi czynnikami warunkującymi, o znacznie silniej pobudzającym seksualnie charakterze niż współżycie z partnerem.
Występuje również autoerotyzm patologiczny zagrażający życiu. W piśmiennictwie określa się go jako the sexual asphyxia syndrome. Polega on na osiąganiu satysfakcji przez podwieszanie się. W USA ta forma samopobudzania jest przyczyną około 250 zgonów rocznie. Często ten autoerotyzm w przypadku zgonu bywa kojarzony z samobójstwem. Traktuje się to zachowanie jako przejaw masochizmu.
Homoseksualizm
Homoseksualizm polega na osiąganiu satysfakcji seksualnej przez kontakt z partnerem tej samej płci. Wyróżnia się różne postacie homoseksualizmu:
- pederastię (kontakty doodbytnicze),
- efebofilię (starszy mężczyzna i chłopiec),
- korofilię (starsza kobieta i dziewczyna), miłość lesbijską (kobieta z kobietą).
Homoseksualizm, zdaniem większości badaczy, obejmuje l- 5% populacji. Dotyka on 6% mężczyzn i 3% kobiet. Większe natomiast są rozbieżności w ocenie doświadczenia kontaktu homoseksualnego. Szacuje się, że takie doświadczenie miało 7-37% populacji. W badaniach doświadczenia homoseksualne stwierdzono u 1,6% pacjentów uzależnionych od alkoholu, 13,0% narkomanów, 10% ich partnerek, 5% badanej grupy kontrolnej.
Spośród wysuwanych hipotez dotyczących rozwoju orientacji homoseksualnej do najczęściej spotykanych należą hipotezy o: uwarunkowaniach prenatalnych (ukierunkowanie zachowań seksualnych w okresie rozwoju płodowego), predyspozycjach biologicznych (hormonalnych, konstytucjonalnych), uwarunkowaniach rodzinnych, np. matki nadmiernie opiekuńcze i uwodzicielskie lub też nadmiernie karzące i odrzucające, ojcowie wzbudzający lęk i poczucie zagrożenia, negatywne doświadczenia w kontaktach z braćmi, a pozytywne w kontaktach z siostrami, oswojenie się w domu z nagością kobiecą przy braku oswojenia z nagością męską, uwarunkowaniach osobowościowych, np. lęk kastracyjny, lęk przed własną rolą seksualną, alienacja więzi interpersonalnych, narcyzm, zaburzenia identyfikacji seksualnej, uwarunkowaniach sytuacyjnych, np. uwiedzenie, wzajemna masturbacja w grupie rówieśników, czułości okazywane sobie przez koleżanki, przypadkowy kontakt pod wpływem alkoholu, uwarunkowaniach fantazyjnych, np. wynikających z oglądania pornografii, z marzeń towarzyszących masturbowaniu się, uwarunkowaniach środowiskowych, np. wychowanie w kręgu cyganerii, artystów o tendencjach homoseksualnych, uwarunkowaniach zastępczych, np. kontakty homoseksualne traktowane jako zastępcza forma zaspokajania potrzeb seksualnych w więzieniach, internatach, klasztorach, mechanizmie ucieczki, np. po niepowodzeniach w kontaktach seksualnych z drugą płcią.
Genezę homoseksualizmu można rozpatrywać wieloczynnikowo i podkreśla się diagnostyczne znaczenie potrzeb homoseksualnych wyrażanych w snach, fantazjach, w impulsywnych pobudzeniach, wreszcie w akcie współżycia. Według niektórych homoseksualizm jest postacią nerwicy. W 67% badanych 76 kultur homoseksualizm jest traktowany jako zjawisko normalne i był społecznie akceptowany. W 28 kulturach nie był spotykany, akceptowany lub występował sporadycznie. Podobno miliony mężczyzn w USA mają marzenia i fantazje homoseksualne, a ponad 2,5 miliona mężczyzn uprawia kontakty homoseksualne. Około 19% kobiet ma doświadczenia tego typu. Potrzeby i zachowania homoseksualne są częściej spotykane wśród kobiet niż wśród mężczyzn.
Homoseksualizm kobiet wiąże się z nierozwiązanym kompleksem Elektry. Czasem wynika on z podświadomych tendencji kazirodczych wobec ojca lub brata i jest zastępczą formą realizacji potrzeb kazirodczych. Rozwój homoseksualizmu można wiązać z uczeniem się zachowań w środowisku rodzinnym. Na przykład córki mające cechy agresywne, skłonne do dominacji i mające dominujące matki mają predyspozycje do homoseksualizmu.
Sądzi się, iż orientacja homoseksualna jest efektem zaburzonych związków rodzinnych, powodujących lęk przed heteroseksualizmem, który jest omijany w związkach homoseksualnych. Emocje homoseksualistów wobec partnera są często ambiwalentne, a związki te noszą silnie uwydatniające się cechy masochistyczno-sadystyczne. Partner jest podświadomie utożsamiany z jednym z rodziców. Niektórzy homoseksualiści powielają relacje rodzice-dzieci, inni natomiast identyfikują się z partnerem, jakby kontynuując nie zakończoną identyfikację z ojcem lub matką. Homoseksualizm może być również obroną przed przeżyciami występującymi u dziecka, gdy dostrzeże ono różnice w budowie biologicznej, między matką a ojcem. Typową reakcją chłopca jest lęk kastracyjny, niechęć i pogarda dla kobiet. Niektórzy psychoanalitycy traktują homoseksualizm jako nieprawidłowe rozwiązanie kompleksu Edypa.
Oralizm
Zaburzenie to polega na osiąganiu orgazmu, satysfakcji seksualnej w wyniku drażnienia narządów płciowych wargami lub językiem przez partnera. Należy go różnicować z pieszczotami oralno-genitalnymi (zwanymi "miłością francuską"), które są jednym z bodźców seksualnych, rodzajem pieszczot wstępnych. Oralizm w ścisłym tego słowa znaczeniu oznacza uwarunkowanie na osiąganie orgazmu jedynie przez pobudzanie oralno-genitalne.
Oralizm jest zatem drugim biegunem kontinuum zaczynającego się od pieszczot oralno-genitalnych. W wielu związkach odpowiada on wzajemnym potrzebom partnerów i nie stwarza problemów. Zdarza się jednak, że postawy partnerów są rozbieżne i rodzą konflikty. Seksuolog z oralizmem jako problemem styka się w następujących przypadkach:
- oralizm jako źródło konfliktów i napięć między partnerami,
- źródło zespołu nieprzystosowania seksualnego,
- oralizm jako źródło zachowań dewiacyjnych, np. szukanie możliwości jego realizacji w kontaktach pedofilnych, zoofilnych,
- oralizm jako źródło zachowań homoseksualnych.
Zdarza się, iż niezaspokojenie potrzeby kontaktów oralnych skłania daną osobę do szukania ich w związkach homoseksualnych. W tym przypadku może to być ujawnienie się istniejących już uprzednio tendencji homoseksualnych, zastępcza forma realizacji potrzeb, a rzadziej źródło rozwoju orientacji homoseksualnej.
W badaniach pieszczoty oralno-genitalne spotyka się w 35% badanych małżeństw z grupy kontrolnej, w 67% związków narkomanów i 49% związków pacjentów uzależnionych od alkoholu. Oralizm natomiast występuje w niecałym 0,5% małżeństw z grupy kontrolnej, w 9% małżeństw pacjentów uzależnionych od alkoholu i w 18% związków narkomanów. We wszystkich tych populacjach oralizm jest potrzebą o wiele częściej ujawnianą przez mężczyzn niż przez kobiety.