O zdrowiu

Prostata - męska sprawa

Prostata - męska sprawa

Problemy z gruczołem krokowym, czyli prostatą (sterczem), ma coraz więcej mężczyzn po 50. roku życia. Najczęściej niepokojącymi sygnałami tego schorzenia są dolegliwości ze strony układu moczowego, takie jak: osłabienie, zmienność i przerywanie strumienia moczu, wydłużenie czasu mikcji (czyli oddawania moczu), wykapywanie moczu z cewki, uczucie zalegania, nietrzymanie moczu w pęcherzu wskutek przepełnienia pęcherza, częstomocz, oddawanie moczu w nocy (1-4 i więcej razy), mała objętość mikcji, gwałtowne parcie na mocz i niemożność jego powstrzymania (nietrzymanie moczu z parcia).

 

Badania zalecane

Określenie czynności nerek

W tym celu bada się poziom kreatyniny we krwi. Jest ona wydalanym przez nerki produktem przemian zachodzących w mięśniach szkieletowych człowieka. Prawidłowy poziom kreatyniny w surowicy krwi wynosi 0,6 do 1,3 mg% lub 53-114 mikro mol/l. Zwiększenie jej poziomu we krwi jest bardzo czułym wskaźnikiem uszkodzenia funkcji nerek i dowodem ich niewydolności. Jednym z powodów tego groźnego stanu chorobowego może być zaleganie moczu w pęcherzu moczowym spowodowane rozrostem stercza. Leczenie operacyjne przywraca prawidłowy odpływ moczu z nerek do pęcherza moczowego i poziom kreatyniny wraca do normy, co świadczy o tym, że nerki zaczynają funkcjonować normalnie.
Oprócz tego podstawowego badania zawsze należy określić w surowicy krwi poziom potasu, sodu, chloru i magnezu.

 

Określenie stężenia swoistego antygenu sterczowego PSA (Prostate Specific Antigen)

Antygen sterczowy PSA jest białkiem specyficznym dla nasienia (ejakulatu). Jest wytwarzany przez komórki nabłonka kanalików gruczołu krokowego. Uwalnia się z prawidłowych komórek gruczołowych stercza - przy występowaniu raka stercza poziom PSA w surowicy krwi znacznie się podnosi. Poziom ten może być podwyższony także przy innych chorobach stercza - nie tylko przy raku tego narządu. Łagodny rozrost stercza i stany zapalne mogą również spowodować podniesienie poziomu PSA.

Prawidłowy poziom PSA wynosi 0-4 ng/ml. Wynik powyżej 10 ng/ml powinien spowodować wdrożenie szczegółowej diagnostyki w celu wykrycia lub wykluczenia raka stercza.

Kiedy zleca się zbadanie poziomu PSA? Otóż ilość PSA w surowicy należałoby oznaczać u wszystkich mężczyzn powyżej 50. roku życia zgłaszających się do urologa z powodu dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych lub w ramach zaplanowanej kontroli.

Warto tu dodać, że wynik tego badania może być zniekształcony wtedy, gdy pacjent przeszedł wcześniej niektóre inne badania. Na przykład badanie cystoskopowe może być przyczyną podwyższonego poziomu PSA, a punkcja i elektroresekcja tego gruczołu mogą spowodować podwyższenie poziomu aż o 57 razy!


Określenie przepływu cewkowego moczu (uroflowmetria)

Za pomocą specjalnego aparatu (uroflowmetru) rejestruje się przepływ moczu w jednostce czasu podczas mikcji. Jest to badanie proste i nieinwazyjne. Przed jego wykonaniem pacjent otrzymuje większą ilość płynów, aby jego pęcherz był całkowicie wypełniony. Potem jest proszony o oddanie moczu do specjalnej rynienki zaopatrzonej w czujnik przesyłający dane do urządzenia, które drukuje wykres przedstawiający przebieg mikcji. Otrzymany wydruk oprócz wykresu zawiera także informacje o tym, jaki jest całkowity czas mikcji, jej opóźnienia, przepływu, czas do uzyskania maksymalnego przepływu, maksymalny i średni przepływ cewkowy oraz objętość mikcji (wykresy przedstawiamy na s. 12-13). Maksymalne natężenie strumienia moczu u zdrowych mężczyzn wynosi ponad 15 ml/sek, a średnie 8-10 ml/sek.

U zdrowego mężczyzny czasy mikcji, opóźnienia, przepływu oraz do uzyskania maksymalnego przepływu są krótkie. Maksymalny strumień moczu jest bardzo intensywny, a objętość mikcji duża. Szczytowy przepływ występuje w połowie mikcji, a jej zakończenie następuje szybko. Wykres ma kształt wysokiego, ostrego, spiczastego stożka. Badanie powinno być przeprowadzane wielokrotnie, a objętość moczu wydalonego z pęcherza większa niż 150 ml.

Natomiast wykres przepływu moczu u mężczyzny z dolegliwościami prostaty ukazuje duże opóźnienia w mikcji, jej dłuższy czas (nawet 2-3-krotnie) i długi okres uzyskania maksymalnego przepływu. Zarówno średni przepływ cewkowy, jak i objętość mikcji są o wiele mniejsze. Wykres jest dłuższy, ma łagodny i rozciągnięty przebieg.

Badanie to jest niezwykle użyteczne dla urologa, gdyż dostarcza mu informacji o stopniu utrudnienia w odpływie moczu z pęcherza na poziomie cewki moczowej, a także o zaawansowaniu choroby.


Ocena zalegania moczu (np. za pomocą ultrasonografii)

Szczególnie ważne jest zbadanie zalegania moczu w pęcherzu po oddaniu moczu. Zaleganie moczu stanowi realne zagrożenie rozwoju niebezpiecznego zakażenia układu moczowego prowadzącego do uszkodzenia miąższu nerkowego. Objętość moczu zalegającego w pęcherzu należy określić zarówno przed, jak i po leczeniu - na przykład wtedy, gdy u pacjenta przeprowadzono operację (badanie objętości zalegającego moczu umożliwia wówczas ocenę skuteczności zabiegu operacyjnego).

Obecnie najlepszym sposobem tego badania jest wykonanie ultrasonografii. Jest to bezbolesna, nieinwazyjna, nieskomplikowana i bardzo precyzyjna metoda, gdyż na jej podstawie można łatwo obliczyć ilość zalegającego moczu. Polega ona na zastosowaniu fal dźwiękowych wysokiej częstotliwości. Na powierzchni brzucha, w okolicy pęcherza umieszcza się głowicę ultrasonograficzną (przetwornik) niewielkich rozmiarów. Przyrząd ten przechwytuje i przesyła dalej odbite od narządu fale dźwiękowe, które są następnie analizowane elektronicznie, dając obraz na monitorze. Podczas badania możliwa jest również ocena stanu pęcherza moczowego, wykrycie, czy nie ma tam zmian nowotworowych, ubytków i kamicy pęcherza oraz orientacyjne określenie wielkości gruczołu krokowego. Podczas zabiegu wykonuje się również zdjęcia ultrasonograficzne będące obrazem badania (przed oddaniem moczu i po).

Aby badanie było wiarygodne, należy je powtórzyć kilkakrotnie. Bada się wypełniony moczem pęcherz moczowy i po oddaniu moczu. Bardzo ważne jest przy tym, aby pacjent miał możliwość swobodnego oddania moczu bez pośpiechu i ponaglania.


Zapis oddawania moczu (częstość-objętość)

Są to zapisane przez pacjenta przez kilka dni informacje o częstości oddawania moczu i objętości wydalonego moczu. Dane te pozwalają się zorientować, czy pacjent nie cierpi na wielomocz nocny lub czy nie spożywa za dużych ilości płynów. Badanie to jest ważne przede wszystkim u pacjentów, którzy skarżą się na częste oddawanie moczu w nocy.

 

Badanie przepływu cewkowego i ciśnienia wewnątrzpęcherzowego

Ma ono na celu określenie, czy utrudnienie opróżnienia pęcherza jest spowodowane niewydolnością mięśnia wypieracza pęcherza, czy też przeszkodą podpęcherzową.

Jest ono wykonywane rzadko - w razie powstania wątpliwości diagnostycznych, gdyż operacja przy braku przeszkody podpęcherzowej nie przyniesie choremu ulgi. Trzeba więc rozważyć inne możliwości leczenia.


Ultrasonografia przezbrzuszna lub przezodbytnicza stercza

Badanie to przeprowadza się jedynie u tych osób, u których mamy zamiar zastosować taką metodę leczniczą, gdzie informacja o kształcie i wielkości stercza jest niezbędna. Nie stosuje się tej metody u wszystkich chorych z objawami niewątpliwej przeszkody podpęcherzowej (a więc gdy mają oni osłabiony i przerywany strumień moczu, muszą czekać z rozpoczęciem oddania mikcji, mocz wykapuje z cewki, oddają mocz na raty, mają uczucie niepełnego oddania moczu).

Przy podwyższonym PSA lub nieprawidłowym wyniku badania palcem przez odbytnicę diagnostyką z wyboru (najlepszą) jest przezodbytnicza ultrasonografia stercza. Dzięki temu można rozpoznać ewentualne guzy prostaty i ich położenie w obrębie gruczołu. Pozwala ona na zróżnicowanie charakteru rozrośniętej tkanki w gruczole krokowym (rozrost złośliwy lub łagodny) oraz precyzyjne wykonanie punkcji stercza w celu pobrania tkanek do badania histopatologicznego.


Ultrasonografia górnych dróg moczowych i/lub urografia

Tego badania również nie wykonuje się u wszystkich chorych. Ustalono, że wskazaniami do jego przeprowadzenia są jedynie przebyte lub obecnie istniejące zakażenie dróg moczowych, krwiomocz (makroskopowy, widoczny gołym okiem, lub mikroskopowy, kiedy krwinki czerwone są widoczne jedynie pod mikroskopem), kamica układu moczowego (przebyta lub istniejąca obecnie), niewydolność nerek (tu badaniem z wyboru jest ultrasonografia).

Badanie ultrasonograficzne - o czym wspominaliśmy już wcześniej - jest oparte na działaniu fal ultradźwiękowych, natomiast urografia to rodzaj badania rentgenograficznego. Podczas takiego prześwietlenia jamy brzusznej wstrzykuje się w żyłę środek kontrastujący, który wydzielany potem przez nerki daje ciemny obraz na kliszy rentgenowskiej układu moczowego, a w tym nerek oraz prostaty.


Endoskopia (cystoskopia lub wziernikowanie) dolnych dróg moczowych

Umożliwia ono lekarzowi zbadanie pęcherza i cewki moczowej za pomocą wprowadzonego do pęcherza przyrządu optycznego, zwanego wziernikiem, o grubości ołówka, który oświetla wnętrze jamy ciała, dzięki czemu jest możliwe obejrzenie pęcherza i cewki moczowej. Za pomocą cystoskopu lekarz ogląda wnętrze pęcherza i cewki prostaty, ocenia stopień zaczopowania cewki, wygląd i wielkość prostaty, sprawdza, czy nie ma innych uszkodzeń narządów (guzów, uchyłków, kamieni moczowych).

Badanie to stosuje się przy istnieniu wątpliwości co do metody leczenia operacyjnego, pomaga ono bowiem lekarzowi ustalić rodzaj operacji, jeśli stan pacjenta wymaga interwencji chirurgicznej. Wykonuje się je wtedy tuż przed samą operacją, już w czasie znieczulenia. Badanie przeprowadza się również w razie stwierdzenia w moczu obecności krwi. W prostych przypadkach gruczolaka prostaty nie istnieje konieczność zastosowania tego badania. Gdy więc u pacjenta występują jedynie objawy przeszkody podpęcherzowej (o których już pisaliśmy przy omawianiu ultrasonografii przezbrzusznej lub przezodbytniczej stercza), nie jest ono niezbędne. Cystoskopia jest jedną z najbardziej użytecznych metod diagnostycznych schorzeń układu moczowego.

Zarówno w diagnostyce, jak i leczeniu czynniki ekonomiczne odgrywają obecnie olbrzymią rolę, dlatego też nie powinno się mnożyć zbędnych i drogich badań. Nie może to jednak powodować ograniczeń w zakresie badań diagnostycznych, które mają znaczenie dla zdrowia pacjenta. Ma on bowiem prawo do nowoczesnej diagnostyki umożliwiającej wybór skutecznej metody leczenia.