Choroby przenoszone drogą kontaktu płciowego nazywamy chorobami wenerycznymi. Są to: kiła, rzeżączka i nie występujące w Polsce - wrzód miękki, ziarnica weneryczna pachwin oraz ziarniniak pachwinowy. Jeszcze niedawno wydawało się, że medycyna w pełni poradziła sobie z tymi problemami dzięki istnieniu penicyliny i innych antybiotyków, itp. Niestety, liczba chorych ciągle wzrasta.
W szerszym znaczeniu chorobami wenerycznymi są również: rzęsistkowica, drożdżakowe zapalenie narządów płciowych, kłykciny kończyste, nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, zakażenia narządów płciowych wirusem opryszczki lub mięczaka zakaźnego, zapalenie wirusowe wątroby typu B, a nawet świerzb i wszawica łonowa. Do chorób tych zalicza się również AIDS. Szybkie wykrycie ułatwia leczenie. Wszystkie choroby poza AIDS są wyleczalne.
AIDS
AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności (angielskie Acquired Immune Deficiency Syndrome). Jego przyczyną jest wirus HIV (Human Immunodeficiency Virus), atakujący oraz wyniszczające komórki układu odpornościowego - limfocyty-T.
Po wniknięciu do komórki, wirus przez jakiś czas znajduje się w stanie uśpienia, następnie zaś, w wyniku osłabienia systemu odpornościowego, pojawiają się objawy kliniczne AIDS. U części zakażonych przez długi czas nie ma żadnych symptomów zakażenia, u innych już w pierwszych tygodniach pojawia się zespół objawów, które przypominają grypę albo mononukleozę zakaźną (jest to ostra choroba retrowirusowa), występują wówczas: gorączka, bóle gardła, stawów, głowy, mięśni, potliwość, senność, jak również powiększenie węzłów chłonnych. Objawy takie utrzymują się przez około 1-2 tygodnie, następnie przez kilka do kilkunastu lat utrzymuje się bezobjawowy okres nosicielstwa. Jest to okres niebezpieczny, ponieważ nosiciel, jeśli nie zna stanu swego zdrowia, zakaża inne osoby.
W następstwie stopniowego osłabienia systemu odpornościowego pojawia się kolejna, trzecia faza objawów chorobowych - objawy zespołu wyczerpania (ARC-AIDS Related Complex): gorączka, spadek wagi, powiększenie węzłów chłonnych, biegunki, potliwość, osłabienie fizyczne lub zaburzenia koncentracji. U mniej więcej 1/3 zakażonych z tymi objawami w przeciągu trzech lat rozwija się AIDS. W wyniku niszczenia układu odpornościowego pojawiają się infekcje, zaburzenia neurologiczne oraz choroby nowotworowe.
Wirus przenosi się trzema drogami: drogą płciową (stosunki pochwowe, oralne i analne), poprzez kontakt z zainfekowaną krwią (niesterylne igły oraz strzykawki, tnące instrumenty chirurgiczne, przetaczana krew lub preparaty krwiopochodne), przekazanie zakażenia z matki na dziecko w okresie ciąży lub karmienia piersią.
Zakażeniu wirusem HIV sprzyjać mogą pewne czynniki zmniejszające odporność organizmu, np. narkomania, choroby przenoszone drogą płciową, promiskuityzm, przetaczanie krwi, kontakty z prostytutkami i leki zmniejszające odporność. U zakażonych osób najwięcej wirusa HIV znajduje się w krwi, nasieniu, wydzielinie pochwy i w mleku karmiącej kobiety, mniej zaś w ślinie i we łzach.
W celu przeciwdziałania epidemii AIDS Światowa Organizacja Zdrowia upowszechnia model tzw. bezpieczniejszego seksu. Model taki obejmuje następujące zalecenia: najbardziej optymalny jest stały związek z jednym partnerem seksualnym, stosowanie prezerwatyw lateksowych z Nanoxynol-9 (co zmniejsza ryzyko zakażenia, choć go w pełni nie eliminuje), unikanie kontaktów oralnych, analnych, oralno-analnych.
Chlamydioza
Jedna z chorób przenoszonych drogą płciową, inaczej zwana nierzeżączkowym zapaleniem cewki moczowej. Objawia się wydzieliną śluzowo-ropną z cewki moczowej oraz pieczeniem. Wywołują ją bakterie zwane chlamydiami. Objawy chlamydiozy są mniej nasilone niż przy rzeżączce. Najczęstszym powikłaniem nieleczonej choroby bywa u mężczyzn zapalenie najądrzy, u kobiet zapalenie jajników. Leczeni muszą być także partnerzy seksualni zakażonej osoby.
Kiła
Choroba przenoszona drogą płciową, wywołana przez infekcję krętkiem bladym. Może być również przeniesiona z matki na dziecko w okresie życia płodowego. Choroba wylęga się około 3 tygodnie. Pierwszymi objawami są niebolesne owrzodzenia na zewnętrznych narządach płciowych, rzadziej w innych miejscach, np. na wardze. Po upływie tygodnia powiększeniu ulegają węzły chłonne. Później owrzodzenia pojawiają się w różnych miejscach ciała na skórze i błonach śluzowych, rosną, obfitują w krętki blade i są bardzo zakaźne. Po 3 latach proces chorobowy może objąć ośrodkowy układ nerwowy, a także układ sercowo - naczyniowy (tzw. kilaki skóry i narządów wewnętrznych). Aby rozpoznać kiłę, niezbędne są badania mikroskopowe, na podstawie materiału pobranego ze zmian skórnych i śluzowych, stwierdzenie dodatnich kiłowych odczynów serologicznych w wyniku badania krwi. Kiła jest zaliczana do ciężkich chorób, wymaga długiego leczenia, dlatego też wczesna diagnoza jest niezwykle istotna. Obecnie na terenie Polski zdarza się bardzo rzadko.
Kłykciny kończyste
Są to brodawki narządów płciowych. Choroba wywołana jest przez wirus. Brodawki umiejscawiają się zwykle na narządach płciowych i w okolicach odbytu. Początkowo są to niewielkie grudki, stopniowo rosnące i przybierające formę tworów kalafiorowatych. Duża zakaźność wymaga badania partnerów.
Opryszczka
Wirusowa choroba skóry oraz błon śluzowych. Do zakażenia (najczęściej bezobjawowego) z reguły dochodzi przed 5-tym rokiem życia. Po 5-tym roku życia wszyscy ludzie są nosicielami wirusa herpes simplex w zwojach układu nerwowego. W czasie różnych chorób związanych z obniżeniem odporności (np. grypy), miesiączki, zmarznięcia występują zmiany skórne lub śluzówkowe. Najczęściej obserwuje się opryszczkę na wargach albo na zewnętrznych narządach płciowych. Opryszczka objawia się drobnymi pęcherzykami, wypełnionymi surowicą na rumieniowej podstawie. Zmiany chorobowe przebiegają nawrotowo. U chorych na AIDS infekcje mogą przebiegać szczególnie ciężko. Aktywne zmiany u kobiet w końcowej fazie ciąży są podstawą dokonania cięcia cesarskiego.
Rzeżączka (tryper)
Choroba przenoszona drogą płciową, wywoływana przez dwoinkę rzeżączki. Okres wylęgania się tej choroby trwa około 2-5 dni. U mężczyzn zakażeniu ulega cewka moczowa (co objawia się bólem, pieczeniem oraz wydzieliną ropną), u kobiet szyjka macicy i cewka moczowa. Później zakażenie rozszerza się na cały układ moczowo - płciowy, czasem drogą naczyń krwionośnych. Może dać w rezultacie rzeżączkowe zmiany odległych narządów, np.: stawów, serca.
Rzęsistek pochwowy
Choroba jest wywoływana przez powszechnie występujący w przyrodzie pierwotniak, odpowiedzialny za uporczywe i bardzo częste wśród kobiet zapalenie pochwy. U mężczyzn prawie nie wywołuje objawów chorobowych. Bardzo rzadko jest powodem zapalenia cewki moczowej. Najczęściej pierwotniak ten żyje jako saprofit na zewnętrznych narządach płciowych.
Wirusowe zapalenie wątroby
Choroba szerząca się również przez kontakty seksualne. Inne drogi zakażenia to: krew oraz niesterylny sprzęt użyty do zabiegów i zakażenie okołoporodowe.