Słońce generalnie korzystnie działa na nasze samopoczucie, umożliwia syntezę witaminy D3, poprawia działanie układu krążenia, jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak nadmierne korzystanie z uroków opalania ma wiele negatywnych skutków.
Promienie ultrafioletowe (UV) emitowane przez słońce dzieli się na trzy zakresy: UVA, UVB, UVC. Ostatni z wymienionych zakresów promieniowania jest bardzo groźny, ale na szczęście niemal w całości pochłania go atmosfera. Pozostałe dwa docierają do Ziemi w osłabionym stopniu.
Natężenie promieniowania zależy od wielu czynników, najsilniejsze jest latem w godzinach południowych. Część promieniowania odbija się od piasku, wody, skał czy śniegu toteż często jesteśmy narażeni na działanie nie tylko promieni bezpośrednich, ale również odbitych. Należy pamiętać, że do poparzenia może dojść nawet w chłodny, mglisty dzień.
Swoje korzystne właściwości słońce zawdzięcza jedynie promieniom UVB
Jak na razie nie udowodniono pozytywnego działania promieni UVA. Do najważniejszych zalet kąpieli słonecznych należy synteza witaminy D3, która umożliwia przyswajanie wapnia i fosforu. Do wytworzenia odpowiedniej ilości tej witaminy wystarczy 15 minut pobytu na słońcu. Ekspozycja na promienie UVB podnosi również odporność skóry.
Z opalaniem wiążą się niestety również niekorzystne efekty. Do niedawna uważano, że za większość niepożądanych zmian skórnych odpowiadają promienie UVB.
Obecnie wiadomo, że główną przyczyną fotostarzenia się skóry i nowotworów jest promieniowanie UVA.
Najczęściej występującym efektem zbyt długiego przebywania na słońcu jest oparzenie słoneczne. Objawem jest zaczerwienienie, pieczenie i podrażnienie skóry. Za obrażenie to odpowiedzialne są promienie UVB. W przypadku wystąpienia rumienia należy skórę schłodzić, a chore miejsce posmarować warstwą odpowiedniego preparatu.
Fotostarzenie się skóry
Poważniejszym skutkiem długiego przebywania na słońcu jest fotostarzenie się skóry. Jest ono powodowane w głównej mierze przez promienie UVA. Do procesu tego przyczyniają się wiec również wizyty w solarium, gdzie poddani jesteśmy działaniu właśnie tego promieniowania.
Promienie UVA tym różnią się od UVB, że mimo niższej energii docierają do warstw skóry właściwej. Niszczą wiec włókna kolagenu i elastyny. Proces fotostarzenia nie powoduje dokładnie takich samych efektów jak naturalne starzenie się skóry. Gdyby nie nadmierne eksponowanie skóry na słońce niektórych negatywnych skutków dałoby się w ogóle uniknąć. Zmiany spowodowane działaniem promieni UVA są widoczne dopiero w długim okresie. Tworzenie się zmarszczek jest w głównej mierze spowodowane czynnikami zewnętrznymi, w tym działaniem promieniowania UV.
W efekcie fotostarzenia skóra staje się sucha i szorstka, przyspieszone zostaje również rogowacenie naskórka. Nadmierna ekspozycja na słońce powoduje również niekorzystne zmiany w fibroblastach, które produkują enzymy zwane metaloproteinazami. Substancje te odpowiedzialne są za regenerację skóry i jej elastyczność. Kolejnym niepożądanym efektem promieniowania UV jest zjawisko teleangiektazji polegającej na rozszerzaniu i pękaniu drobnych naczyń krwionośnych.
Często efektem przebywania na słońcu są przebarwienia skóry
Jest to spowodowane zaburzeniem działania komórek odpowiedzialnych za produkcję melaniny. Barwnik ten reguluje zabarwienie skóry i powoduje, że staje się ona ciemniejsza podczas opalania. Plamy i przebarwienia pojawiają się najczęściej w miejscach szczególnie narażonych na operowanie słońca, czyli na twarzy, dłoniach i dekolcie.
Na skutek promieniowania UV zwiększa się również ilość wolnych rodników w organizmie. Cząsteczki te wpływają negatywnie na skórę i przyspieszają jej starzenie. Pośrednio niszczą włókna kolagenowe i atakują DNA.
Najpoważniejszym schorzeniem skóry są nowotwory, w tym czerniak. Zmiany rakowe wywoływane są przede wszystkim przez promienie UVA. Oparzenia skóry spowodowane promieniowaniem UVB również zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby. Nie jest więc prawdziwe twierdzenie, że korzystanie z solarium jest w pełni bezpieczne. Promieniowanie UV zarówno niszczy materiał genetyczny, co prowadzi do obumierania komórek i powoduje drobne uszkodzenia. Mogą one z czasem przyczynić się do powstania nowotworu. Również oparzenia słoneczne w dzieciństwie zwiększają ryzyko raka. Dlatego ochrona przed promieniami UV jest ważna od najmłodszych lat.
Promienie UVB wywołują zjawisko immunopresji, czyli osłabienia układu odpornościowego. Dotyczy ono nie tylko skóry, ale całego organizmu. Skłonności do tego schorzenia są uwarunkowane genetycznie.
Do innych niepożądanych efektów przebywania na słońcu należą reakcje fotouczulające. Wyróżnia się dwa ich typy: reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne. Polegają one na niekorzystnej reakcji, jaką wywołują niektóre substancje chemiczne, gdy zostaną one poddane promieniowaniu słonecznemu.
Do schorzeń skóry, które mogą powstać na skutek promieniowania UV należą również dermatozy. W wyniku nieprawidłowego metabolizmu i pod wpływem promieni słonecznych powstają wywołujące je związki.