Sen jest niezbędny zarówno dla naszego ciała, jak i umysłu.
Sen stanowi jeden z najważniejszych filarów równowagi organizmu człowieka:
- w czasie snu ustępuje zmęczenie i napięcie “nagromadzone” w ciągu dnia; kręgosłup rozluźnia się, ustępuje ociężałość nóg,
- pobudza wydzielanie hormonu wzrostu (niezbędnego dla odnawiania się komórek i utrzymania mięśni, kości i tkanek),
- melatonina (ważna dla prawidłowego funkcjonowania zegara wewnętrznego) także jest wydzielana w czasie snu.
Najłatwiej będzie nam zrozumieć, dlaczego sen jest nam potrzebny obserwując zachowanie człowieka, który został pozbawiony snu. Prawie każdy z nas ma za sobą doświadczenie nieprzespanej nocy, czego skutki w ciągu dnia łatwo zauważyć:
- większa drażliwość i pobudzenie, zniecierpliwienie, wpadanie w złość z błahego powodu,
- niemożność skupienia uwagi i trudności w koncentracji, brak elastyczności i upór,
- zubożenie słownictwa, trudności w wymowie, mniejsza ekspresja wypowiedzi.
Brak snu prowadzi do obniżenia sprawności intelektualnej, trudności w nauce i zapamiętywaniu, i w konsekwencji jest przyczyną:
- trudności i niepowodzeń w szkole,
- absencji w szkole i w pracy,
- wypadków przy pracy i wypadków drogowych.
Długotrwały brak snu (1-8 dni) stawia w stan pogotowia układ odpornościowy i powoduje ogólne zahamowanie procesów fizjologicznych. Przede wszystkich zaś wpływa na zachowanie człowieka. Stąd liczne opisy przypadków halucynacji (dość często występujące wśród żeglarzy samotnie odbywających długie rejsy), czy też większego ulegania sugestii (człowiek wykonuje polecenia, których w normalnych warunkach by nie przyjął).
Brak snu może także wywoływać niepamięć przyszłości (człowiek z trudem wyobraża sobie przyszłość, nawet najbliższą). Przykładem tego są ustalenia, że katastrofa promu Challenger (w 1986 r.) miała niewątpliwie związek ze znacznym niedoborem snu u kierownika wieży kontrolnej (który przed startem został poinformowany o wycieku paliwa i nie przewidział, jakie mogą być tego konsekwencje w najbliższej przyszłości).
Wszystkie negatywne skutki braku snu dowodzą, że sen pełni funkcję witalną i jest niezbędny do życia i zachowania równowagi psychofizjologicznej.
Fazy snu
Faza zasypiania: organizm przygotowuje się do przejścia ze stanu czuwania, czego sygnałem są: ziewanie, uczucie ciężkości powiek, trudności w koncentracji. Sygnały te znikają po kilku minutach (u dorosłych) i nie należy ich przeoczyć, gdyż mogą powrócić dopiero po upływie kilku godzin.
Sen wolny: następuje po fazie zasypiania, rozkłada się na 3 etapy:
- sen wolny bardzo płytki,
- sen wolny płytki,
- sen wolny głęboki.
Sen wolny (stanowi ok. 80 proc. naszego snu) charakteryzuje się utrzymaniem napięcia mięśniowego i spowolnieniem czynności mózgu.
Sen paradoksalny przychodzi pod koniec cyklu. To właśnie w tej fazie snu pojawiają się marzenia senne. Nazywamy ją snem paradoksalnym, gdyż odnotowuje się w niej znaczną aktywność mózgu, wywołującą szybkie ruchy gałek ocznych.
Każda faza snu trwa od 50 do 120 minut i w ciągu jednej nocy można ich naliczyć od 4 do 7. Z każdą zmianą fazy snu dochodzi samoistnie do krótkich fizjologicznych przebudzeń, o których rano już nie pamiętamy (jeżeli nie trwały dłużej niż 2-3 minuty).